Knjiga „Olimpijska zakletva“, dimenzija pet sa pet milimetara, jedna je od najmanjih u Srbiji. Štampana je u Nemačkoj 1970, ima 16 strana, i, naravno, može se čitati samo pomoću lupe. Ova knjiga je izdata povodom Olimpijade u Minhenu, odnosno proslave stogodišnjice prve cilindrične štampane mašine i sadrži tekst olimpijske zakletve na nemačkom, engleskom, francuskom, italijanskom i švedskom jeziku. Svojevremeno je odštampano ukupno 15 primeraka, a jedan od njih je završio kod našeg poznatog grafičara Živote Pavlovića, koji ga je 2001. godine poklonio Narodnoj biblioteci Srbije.
Tako je „Olimpijska zakletva“ ušla u zbirku minijaturnih knjiga Narodne biblioteke, koja trenutno sadrži oko 230 primeraka.
Prema rečima magistra Dejana Vukićevića, koji je zadužen za brigu o ovome fondu, prva minijaturna knjiga u svetu štampana je 1468. godine. To je „Diurnale mogantinum“, koju je objavio Gutenbergov učenik Peter Šefer, u dimenzijama 94 puta 65 milimetara. Iako su jedno vreme bile vrlo popularne, za šta je posebno zaslužna Marija Antoaneta, koja je imala običaj da ih nosi u rukavici, izdavačka i tipografska praksa minijatura nije uzela većeg maha, izuzev u Sovjetskom Savezu.
Jedna od najmanjih knjiga u Srbija “Olimpijska zakletva” iz 1970. toliko je mala da može stati u prsten
– Minijaturnim knjigama nazivaju se sva štampana izdanja čija visina, širina i debljina ne prelaze 100 milimetara. Kada je u pitanju određivanje visine postoje nedoumice da li treba računati visinu hrbata (kod izdanja u tvrdom povezu) ili visinu knjižnog bloka (u broširanom izdanju one se poklapaju). U svakom slučaju, dva su razloga što su knjige pravljene u tako malim dimenzijama. Prvo je to bila praktičnost. Naime, one su bile zgodne za čuvanje, ili, recimo, za nošenje tokom putovanja. Međutim, ubrzo je glavni razlog za njihovu izradu postao prestiž štampara, koji su tako hteli da se dokažu – objašnjava Vukićević, i dodaje da se minijaturne knjige nazivaju još i mikroskopska izdanja, mikroizdanja, patuljci, kolibri ili liliputi.
Sve mini – knjige iz fonda Narodne biblioteke potiču iz 20. veka, pri čemu polovinu zbirke čine dela Karolja Andruška, grafičara i ekslibriste iz Sente (rođen 1915). Osim što drži svetski rekord po broju izrađenih ekslibrisa (dosad ih je izradio oko 4.380, dok njegovi najproduktivniji konkurenti na tom polju imaju duplo manji učinak), Andruško je najplodniji autor minijaturnih knjiga u Srbiji. Napravio ih je barem 220, a u većini ovih knjižica predstavljene su njegove minijaturne, ručno otisnute grafike.
– Andruškove mini-knjige su objavljivane u tiražima od 100 ili 200 primeraka. U njima se nalaze serije njegovih drvoreza o Senti, tiskom cvetu, Šandoru Petefiju, Beogradu, Kanarskim ostrvima, Španiji, manastirima Srbije, kao i mnogim gradovima Mađarske i Slovenije, koji su vrlo detaljni. Dimenzije ovih knjiga su najčešće četiri puta pet ili tri puta četiri centimetra, mada je napravio i nekoliko veličine pet puta pet milimetara. U jednoj od njih našle su se njegove ilustracije poeme „Jama” Ivana Gorana Kovačića – priča Vukićević.
Inače, pravi biser zbirke minijaturnih knjiga Narodne biblioteke je knjižica sa nazivom “Ratni manifet kralja Franje Josifa”, u kojoj se ovaj vladar obraća balkanskim narodima, iznoseći razloge zbog kojih je objavio rat Srbiji. Knjižica visine 24 milimetra štampana je na srpskom jeziku, a pitanje je zašto je tako krupna stvar prezentovana u tako malom formatu.
Minijaturna knjižica “Ratni manifest kralja Franje Josifa”
– O tome možemo samo da nagađamo. Ipak, alkica koja se nalazi na ovom izdanju upućuje nas na zaključak da je ona mogla da posluži i kao neka vrsta amajlije koju su nosili vojnici – kaže Vukićević.
Ostatak ove neobične zbirke, pored domaćih, čine ruske, francuske, engleske i poljske minijaturne knjige. U njima se, između ostalog, nalaze bibliografije, monografije raznih institucija (škola, fudbalskih klubova, Komunističke partije ili ličnosti, poput pesnika Puškina, Šandora Petefija, Hajnea, kao i teniserke Monike Seleš), nekoliko političkih pamfleta (na primer, Saveza pionira), rečnika, nešto teološke literature, ali i poznata dela srpske i svetske književnosti (“Gorski vijenac” P. P. Njegoša, “Pismo Haralampiju” Dositeja Obradovića, “Soneti nesreće” Franca Prešerna).
Staje u prsten
Dok je u zapadnim zemljama “gornja” granica minijaturnih knjiga tri inča (inč ima 25,4 milimetara), odnosno 76 puta 76 puta 76, u bivšim socijalističkim zemljama ona iznosi 100 puta 100 puta 100 milimetara. Inače, na zapadu se minijaturna izdanja kategorišu na sledeći način: makro mini (od tri do četiri inča); mini (između dva i tri inča); mikro mini (od jednog do dva inča) i ultra mikro mini (manja od jednog inča).
Najmanja na svetu
Kako nam je rekao Dejan Vukićević, prema podacima do kojih je on došao, najmanja štampana knjiga na svetu je “Azbuka u slikama” Egona Prugmajera, objavljena 1971. godine, u Lajpcigu, a dimenzije su joj tri puta dva i po milimetara.
Dejan Vukićević', liliputi, minijaturne knjige, Narodna biblioteka Srbije, patuljci