Tajanstveni kameni krugovi na planini Devici, u blizini Sokobanje, najverovatnije su ostaci drevne opservatorije koja je našim precima služila za posmatranje kretanja Sunca i Meseca i pravljenje kalendara. Ovo je rezultat istraživanja tima stručnjaka predvođenih psihijatrom Aleksandrom Bajić, koja se već petnaestak godina bavi proučavanjem slovenske mitologije.
Iako ostaci sličnih građevina postoje širom Evrope i Azije, naročito u Britaniji, gde je zasnovana i posebna naučna disciplina koja istražuje drevne opservatorije – etnoastronomija, o značaju ovog otkrića dovoljno govori to što istorijski podaci o bilo kakvim mestima za posmatranje neba i nebeskih tela kod Južnih Slovena, prosto, ne postoje.
Prve informacije o postojanju neobičnih krugova na visoravni planine Device Bajićeva je dobila od Dragana Radosavljevića, šumara iz Sokobanje, koji joj je opisao velike kružne površine zemljišta, ograđene zidovima od kamena, koje su ga asocirale na Stounhendž („Nije to ono veliko kamenje kao tamo, ali jesu krugovi i jesu veliki i jesu kameni“). Satelitski snimci „Google eartha“ i nekoliko ekspedicija u teško dostupne predele visoravni potvrdili su Draganove reči – na lokacijama Milovanova bučina, Bogovo gumno (vidi sliku gore) i Krst, Bajićeva i tim stručnjaka pronašli su ostatke pet kamenih krugova promera od 70 do 120 metara.
Krugovi na lokacijama Krst (levo) i Milovanova bučina (desno)
– Zanimljivo je da kada stojite u centru nekog od ovih krugova, ne vidite ništa drugo osim oboda kruga i neba, jer su blago izdubljeni poput tanjira. Svi su ranije bili ograđeni kamenim zidom, što je bio prilično zahtevan građevinski poduhvat. Recimo, samo u kameni zid većeg od ukupno dva kruga na Bogovom gumnu, prečnika 120 metara, moralo je biti ugrađeno bar 300 kubika kamena, pošto je bio debeo oko metar i visok od 50 do 60 centimetara. Pri tom su svi krugovi besprekorno orijentisani u prostoru, sa raznim makro i mikro orijentirima – kaže Bajićeva, koja je o istraživanja na Devici pisala u knjizi „Kalendar predaka: Vrzino kolo na Bogovom gumnu“, i objašnjava:
– Posebno je interesantan odnos dva kruga Bogovom gumnu, prečnika 120 i 80 metara. Kada se iz centra većeg kruga povuče linija na pravcu sever – jug, i druga koja spaja centre većeg i manjeg kruga, dobija se ugao od oko 56 stepeni, što je azimut izlaska sunca na dugodnevnicu. Pored toga, sa najviše tačke ovog mesta indikativnog naziva vidi se „pola Srbije“, pri čemu je vrh Midžor tačno na istoku. Slični orijentiri postoje i na druge dve lokacije, a na pojedninim lokalitetima i mikroroijentiri, u obliku precizno poređanog kamenja. A pošto se Bogovo gumno vidi sa Krsta i obrnuto, dok se sa oba ova lokaliteta vidi Milovanova bučina, posmatrači sa te tri lokacije mogli su da komuniciraju, na primer, paljenjem vatre i kontrolišu jedan drugog.
Pretpostavlja se, inače, da je kalendarsko znanje postojalo u politeističkoj Evropi pre bar četiri hiljade godina. Da su tragovi tog znanja ostali u narodu svedoči to što je pre pojave modernih kalendara gotovo svaki nepismeni srpski seljak u svakom trenutku godine znao tačno koliko ima dana do slave ili Božića. Ta znanja su prenošena „s kolena na koleno“, a s obzirom na to da su bila deo korpusa svetog znanja, mogli su ih posedovati samo naročito obučeni pojedinci, najčešće sveštenici, koji su većinu obreda, pa i posmatranje neba, upražnjavali u tajnosti, uz dosta mistifikacije.
Iz centra kruga na brdu Gvozdinski kamen, kao i kod krugova na Bogovom gumnu, vidi se samo nebo
– Verovatno su priče o tome kako se noću na napuštenim, „pometenim“ gumnima skupljaju nečiste sile širili upravo dravni „zvezdoznanci“ kako bi na miru mogli da posmatraju noćno nebo, a s tim u vezi su i predanja o takozvanom vrzinom kolu. Indikativne su i priče o grabancijašima, vjedogonjama, zduhaćima, oblačarima, gradobraniteljima i takozvanim „alovitim“ ljudima, koji su imali moć da upravljaju oblacima. Oni su u svojim sredinama bili veoma poštovani, jer se verovalo da štite svoje selo, ali su ljudi od njih i zazirali zbog njihovih neobičnih moći – kaže naša sagovornica, koja se nada da će njena knjiga podstaći dalja istraživanja krugova na planini Devici.
Drevne opservatorije u svetu
U najpoznatije kružne građevine za koje je dokazano da su služile kao drevne opservatorije, između ostalih, spadaju Arkaim u Rusiji, Gosek u Istočnoj Nemačkoj, krugovi iz Sarmizegetuze u Rumuniji, kao i slovenski krugovi na teritoriji današnje Nemačke.
Krugovi Arkaim u Rusiji (levo) i Gosek u Nemačkoj (desno)
aloviti ljudi, kalendar, kameni krugovi, planina Devica, Sokobanja, Stounhendž, vetrogonja