Jedini poznati tonski snimak Tita dok govori na ruskom jeziku, i to sasvim tečno, zabeležio je kamerom snimatelj „Filmskih novosti“ na moskovskom aerodromu, prilikom Brozove posete Sovjetskom Savezu 1945. godine (slika levo). To je samo delić mahom jedinstvene građe arhiva ove kuće, koju čini više od 15 miliona metara filmske trake na kojoj su snimljeni najznačajniji događaji i ličnosti od 1944. do danas.
Sav taj materijal – filmski zapis celokupne posleratne istorije, nalazi se u bunkeru površine oko 700 metara kvadratnih ispod zgrade „Filmskih novosti“ (FN), u Bulevaru vojvode Mišića.
Broz je, inače, bio glavna „zvezda“ poznatog žurnala „Filmskih novosti“ – informativnog kolaža o dešavanjima u tadašnjoj Jugoslaviji, trajanja do desetak minuta, koji je do 1989. godine prikazivan pre svake bioskopske predstave. Sve do ekspanzije televizije, sredinom sedamdesetih, žurnal je bio najpopularniji informativni medij, jer je omogućavao javnosti da vidi kako poznati izgledaju u trodimenzionalnom izdanju. Uz Tita su uvek bila dvojica snimatelja „Novosti“, a pošto je ova ustanova kao Brozov „agitprop“ dobijala dosta novca, nije se štedelo na filmskoj traci, pa je snimano i deset, dvanaest puta više materijala od onoga što je iskorišćeno za žurnal.
Tito i pudla 1972 (levo) i Kardelj, Ranković i Đilas zabeleženi kamerom „Filmskih novosti“ (desno)
– Ovi „ostaci“ su posebno zanimljivi za istraživače, jer donekle otkrivaju kakav je Tito bio u privatnom životu. Deo tih snimaka nije bio dozvoljen za prikazivanje, a neki su samo sklonjeni, pošto nisu odgovarali medijskoj slici Broza. Recimo, na jednom snimku iz šezdesetih vide se Tito i Petar Stambolić kako na brodu „Krajina“ piju u društvu nekih drugarica iz SIV – a. Stambolić je bio pripit, pa je i zapevao, a Tito u šali upozorava društvo da ih kamerman snima. Danas nije neobično da neki političar zapeva, ali tada su se takve stvari krile od javnosti. Slično je, na primer, bilo sa snimcima Tita koji fotografiše pedesetak divljih svinja koje je odstrelio tokom jednog lova, ili dok pokušava da proguta vrelu kranjsku kobasicu – objašnjava Vera Ninić, bivša direktorka „Filmskih novosti“.
Ona dodaje da je Arhiv jedino mesto gde se može naći i filmski snimak celog toka suđenja Draži Mihailoviću. Zanimljivo je da su svi na strani tužioca, izuzev Mihailovića, tonski pokriveni. Generala samo snima kamera, ali se ne čuje šta govori.
Tito fotografiše pedesetak divljih svinja koje je odstrelio u jednom lovu (levo) i kadar sa suđenja Draži Mihailoviću (desno)
– U „Filmskim novostima“ čuva se 55.000 kutija filma sa 2.311 brojeva žurnala i oko 700 naslova drugih filmova, od kojih su mnogi iz naše produkcije. Prvobitno je fokus žurnala bio na politici, ali ubrzo su naši snimatelji počeli da snimaju slike svakodevnice – omladinske radne akcije, pruge Beograd – Bar i Šamac – Sarajevo, Jadranska magistrala, železare u Nikšiću i Smedervu, HE „Đerdap“… Snimaju se izbori za mis, zabave, fudbalske i košarkaške utakmice, FEST, pred našim kamerama su pozirali Ričard Barton, Elizabet Tejlor i mnogi drugi glumci… Imamo i snimak predstave „Kad su cvetale tikve“ Dragoslava Mihajlovića, koja je zbog Titove opaske svojevremeno skinuta sa repertoara Jugoslovenskog dramskog pozorišta – ističe naša sagovornica.
Jovanka Broz peca 1972 i Devojke na čamcu 1960 (desno)
Pored toga, u Arhivu „Filmskih novosti“ nalaze se i filmski zapisi prve zaječarske gitarijade, prvih koncerata „Korni grupe“, poseta stranih državnika – Čerčila, Brežnjeva, Kenedija, Pertinija, ali i Brionskog plenuma, koji se generalno malo snimao, i krstarenja broda „Galeb“ po Sredozemlju. Snimatelji „Filmskih novosti“ putovali su po afričkim, azijskim i evropskim zemljama, i postavili temelje kinematografije pojedinih afričkih država. Sačuvani su i materijali dobijeni razmenom – između ostalog, Vijetnamski i Korejski rat, kao i razni svetski događaji i festivali.
U Arhivu Filmskih novosti (levo) i car Nikolaj Romanov se kupa go (desno)
– U našem fondu čuvaju se i predratni i materijal zaplenjen tokom Drugog svetskog rata. Tu su „Foksovi“ žurnali, sa snimcima Romanovih, na kojima se car Nikolaj, po običajima onog vremena, kupa go u reci sa oficirima, deo građe Karađorđevića, donošenje badnjaka na dvor iz 1939, poseta Kneza Pavla Hitleru, snimci Beograda neposredno posle nacističkog bombardovanja, Nemci koji prolaze pored Skupštine, a čuvamo i oko 12 sati zaplenjenih žurnala NDH i ustaškog propagandnog materijala – kaže Ninićeva.
Inače, snimatelji „Filmskih novosti“ nastavili su da beleže slike vremena i nakon prikazivanja poslednjeg broja žurnala: prve višestranačke izbore, ratove u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, Miloševića, Đinđića i ostale političare, studentske demonstracije, bombardovanje NATO, Specijalni sud, Hag, pozorišne predstave, izložbe, „Egzit“, „Guču“… Materijal se i dalje skuplja i „skladišti“ u arhiv.
Če Gevara „izgubljen“ među odloženim storijama
Soba odloženih storija
Jedan od najzanimljivijih kutaka u ovom bunkeru je takozvana soba odloženih storija, prostorija u kojoj su pohranjeni materijali snimani šezdesetih, sedamdesetih i osamdesetih koji uopšte nisu korišćeni čak ni za montažu žurnala. Najčešće zato što ih je vreme pregazilo, pa su izgubili na aktuelnosti, ili su urednici odustajali od neke teme. Tako se u ovoj sobi, na primer, nalaze snimci Če Gevare napravljeni tokom njegove posete Jugoslaviji 1959. Dok ih nisu pronašli na policama sobe odloženih storija, zaposleni u Arhivu nisu ni znali da raspolažu tolikom građom o poznatom revolucionaru.
Nestali Hruščov i operska diva
Vera Ninić, bivša direktorka „Filmskih novosti“ kaže da su mnogi stvarno zabranjeni snimci vremenom nestali iz ove ustanove. Većinu je verovatno preuzela služba državne bezbednosti ili su zadržani u Maršalatu, a o sadržaju nekih se zna na osnovu svedočenja starijih radnika „Filmskih novosti“ koji su ih odgledali pre nego što im se izgubio trag.
– Jedan od tih snimaka vezan je za Tita i Jovanku, koji su se rastali 1977. Do tada, snimatelji „Filmskih novosti“ su svake godine snimali Jovanku kako bere čuvene Titove mandarine na ostrvu Vanga. Međutim, 1977. brala ih je operska pevačica Gertruda Munitić, za koju se pričalo da je u ljubavnoj vezi sa Titom. Taj snimak su gledali neki naši radnici, ali je nestao. Takođe je, po svedočenju snimatelja Aleksandra Cige Jovanovića, nestao i snimak Hruščova kome jedna od babuški iz pratnje pere noge u lavoru tokom posete Brionima, kao i deo materijala sa studentskih demonstracija 1968 – kaže Ninićeva.
Draža Mihailović, Filmske novosti, Jovanka, Tito, žurnal